Ustawa z 11 stycznia 2018 r. wprowadziła obowiązek przygotowywania rocznego raportu o stanie samorządu przez wójta, starostę, marszałka sejmiku województwa. W sprawozdaniu powinny znaleźć sie informacje dotyczące sytuacji w takich obszarach jak: oświata, ochrona zdrowia, transport, polityka społeczna i mieszkaniowa, kultura, usługi komunalne, planowanie przestrzenne, ochrona środowiska, bezpieczeństwo, partycypacja obywatelska.Raport o stanie samorządu a absolutorium dla władz lokalnychPierwszy raport z działalności władz lokalnych będzie dotyczył roku 2018 i musi zostać przygotowany oraz przekazany radzie gminy/ powiatu/sejmikowi województwa do 31 maja. Ranga dokumentu jest duża, a nieprzygotowanie go może skutkować nieudzieleniem włodarzowi absolutorium.„Raport będzie stanowił bazę do debaty na sesji, w której będą mogli uczestniczyć nie tylko radni, lecz również mieszkańcy gminy, zabierając głos bez ograniczeń czasowych. Po zakończeniu debaty odbędzie się głosowanie nad wotum zaufania dla włodarza. Nieudzielenie absolutorium władzom powiatu i województwa grozi odwołaniem ich zarządów. Brak absolutorium wobec wójta, burmistrza, prezydenta miasta dwa lata z rzędu może zakończyć sie przeprowadzeniem referendum w sprawie odwołania włodarza. Mam jednak nadzieję, że raporty nie będą traktowane instrumentalnie, jako element lokalnej walki polityczne, ale jako okazja do rzeczowego dialogu o stanie i możliwościach rozwoju lokalnej społeczności.” – wyjaśnia Joanna Załuska, dyrektorka programu Masz Głos, Masz Wybór Fundacji Batorego.Samorządowe wysłuchanie publiczne?Zgodnie z ustawą, w debacie nad raportem o stanie samorządu uczestniczyć mogą mieszkańcy.„Jest to wprowadzenie po raz pierwszy do polskiego ustawodawstwa samorządowego formuły wysłuchania publicznego. Do głosu będą dopuszczeni mieszkańcy, których zgłoszenia zbiorą wymaganą liczbę podpisów. W gminie do 20 000 mieszkańców potrzebne będzie co najmniej 20 podpisów, w większych - co najmniej pięćdziesiąt.” – wyjaśnia dr hab. Dawid Sześciło, ekspert Fundacji Batorego.Pomoc dla władz i obywateliZdaniem eksperta: „Dobry raport o stanie gminy powinien być nie tylko rzetelny i zawierać dużą ilość informacji. Równie ważna jest forma raportu, która zainteresuje mieszkańców i będzie wolna od urzędowej nowomowy czy specjalistycznego żargonu. To nie może być jedynie zestawienie liczb i wskaźników. Potrzebne jest również pogłębione przedstawienie kilku najważniejszych osiągnięć i wyzwań, które zajmowały uwagę władz w minionym roku. Przy okazji można pochwalić się największymi sukcesami, ale też wskazać problemy i zarysować cele na kolejny rok.”Aby ułatwić samorządowcom zadanie Fundacja im. Stefana Batorego przygotowała materiały pomocnicze: „Jak przygotować raport o stanie samorządu?”, autorstwa Dawid Sześciły oraz
„Wzór raportu o stanie gminy, powiatu, województwa”, opracowany przez Bartosza Wilka.„Pamiętajmy, że  samorząd lokalny to nie tylko władze, ale również my mieszkańcy. Jesteśmy współodpowiedzialni za rozwój naszych miejscowości. Nie powinniśmy jedynie rozliczać władz w pięcioletnim cyklu wyborczym, warto  angażować się w sprawy gminy znacznie częściej. Raporty o stanie samorządu mogą stać się okazją do nawiązania stałego dialogu i współpracy władz z mieszkańcami” – dodaje Joanna Załuska.