czwartek, 28 marca 2024

Zabytki

 

thumb zamek01Zamek Piastów Śląskich w Brzegu jest zabytkiem wyjątkowym. Zaliczany do klasy "0" jest jedną z najpiękniejszych budowli renesansowych na Śląsku a brama główna zamku porównywana wartością architektoniczną do kaplicy zygmuntowskiej na Wawelu. Obecny kształt zamku pochodzi z przebudowy i rozbudowy przeprowadzonej w latach 1532 - 1560, a niewątpliwie inspiracją tej budowli był krakowski Wawel.

Pierwsze wzmianki o istnieniu w Brzegu zamku książęcego pochodzą z 1235 roku. Był to niewielki dwór gotycki, będący siedzibą namiestnika książęcego a dla książąt wrocławskich stanowił miejsce postoju podczas podróży. Innego znaczenia nabiera po wyodrębnieniu się w 1311 roku księstwa brzeskiego i utworzeniu tu rezydencji książąt brzeskich istniejącej aż do wymarcia lini piastowskiej w 1675 roku. Dużej przebudowy zamku dokonał w latach 1360 - 1370 książę Ludwik I. Fragmenty murów tego zamku do dziś są widoczne w skrzydle południowym.

W roku 1532 książę Fryderyk II rozpoczął przebudowę a następnie rozbudowę zamku w stylu renesansowym. Inspiracją jest  krakowski Wawel. Książę sprowadził do Brzegu włoskich architektów Jakuba i Franciszka Parrów oraz Bernarda Niurona. Prace budowlane prowadzono w szybkim tempie. W latach 1541 - 1544 wzniesiono skrzydło południowe (od placu Moniuszki), w 1544 - 1547 skrzydło wschodnie (od placu zamkowego). Skrzydło północne powstaje po umocnieniu grząskiego terenu (od strony Odry), dopiero po wbiciu kilkuset dębowych pali i osadzeniu ich na twardym podłożu można było stawiać fundamenty. W roku 1547 umiera książę Fryderyk II a głównym realizatorem prac jest jego syn Jerzy II. Dzięki niemu zamek otrzymuje wspaniałe renesansowe wykończenie architektoniczne i artystyczne dzięki którym podziwiany był przez współczesnych i potomnych. Prace budowlane trwały do roku 1560 a wykończeniowe do 1582r.

Uwagę zwraca przede wszystkim brama wjazdowa, prawie całkowicie wypełniona rzeźbami. Na jej kształt składają się trzy części oraz balustrada. Dolna kondygnacja oparta jest na motywie antycznego łuku triumfalnego za świadomie zastosowaną asymetrią - brak prawego łuku bocznego. Ponad łukiem fundator umieścił posągi własnej osoby oraz żony w rzeczywistych wymiarach, a także herby rodowe trzymane przez pary giermków. Posągi te stanowią optycznie główny akcent całej bramy jako wyraz znaczenia własnej osoby. Celem podkreślenia królewskiego pochodzenia polecił książę umieścić w trzeciej kondygnacji popiersia władców swojej dynastii.

thumb03

I tak w pierwszym rzędzie umieszczono popiersia 12 pierwszych królów państwa polskiego:

  • Piasta , Ziemowita, Leszka, Ziemomysła,
  • Mieszka I, Bolesława Chrobrego, Mieszka II, Kazimierza Odnowiciela,
  • Władysława Hermana, Bolesława Krzywoustego, Władysława II, Bolesława Wysokiego.

W drugim, dolnym rzędzie 12 książąt śląskich

  • Henryka I Brodatego,  Henryka II Pobożnego,  Bolesława Rogatkę,  Henryka V Grubego
  • Bolesława III Rozrzutnego,  Ludwika I Brzeskiego,  Henryka VIII,  Henryka IX Chojnowskiego,
  • Ludwika III Oławskiego,  Jana Lubińskiego,  Fryderyka I oraz ojca fundatora  Fryderyka II.

Całość przykryta była niegdyś hełmem oraz bogato rzeźbioną balustradą z której to pozostał jedynie najistotniejszy element, mianowicie kartusz herbowy dynastii Jagiellonów według pieczęci koronacyjnej Zygmunta Augusta, który stanowił jednocześnie herb Rzeczypospolitej. Świadome umieszczenie go w centralnej części było odważnym przeciwstawieniem się centralistycznej monarchii Habsburgów i manifestowanie sympatii dla państwa Jagiellonów, słynącego ze znacznych swobód obywatelskich. Bramę wykonano w latach 1548 - 1552 i ozdobiono bardzo bogato płaskorzeźbami. Jej wartość architektoniczna stawiana jest na równi z kaplicą Zygmuntowską na Wawelu.

thumb01Również od strony dziedzińca wykonano bogatą rzeźbiarsko elewację krużganków, drzwi i okien. Według opisów współczesnych zamek miał bardzo bogate wyposażenie sal. wiadomo o zamówieniu przez Jerzego II we Flandrii arrasów o łącznej długości 300 łokci (170metrów). Niestety wyposażenie sal nie dotrwało do naszych czasów. Zamek pełnił rolę ośrodka kultury dworskiej i miał manifestować wielkość i znaczenie osoby fundatora - Jerzego II oraz całej dynastii Piastów. Swoim pięknem słynął już wśród współczesnych. Jego główni architekci- Jakub i Franciszek Parrowie po "sukcesie brzeskim" otrzymywali intratne propozycje pracy -pomagali przy budowie Zamku Królewskiego w Warszawie a następnie wznosili dla króla Szwecji zamek królewski w Uppsali oraz słynny zamek Kalmar.

Przez 150 lat zamek brzeski odgrywał znaczącą rolę kulturotwórczą na Śląsku aż do roku 1741, kiedy to został mocno zniszczony podczas bezmyślnego bombardowania miasta przez wojska pruskie. Przejęcie władzy przez Prusy i polityka germanizacji na tych terenach powoduje, że zamek ulega stopniowemu popadaniu w niepamięć oraz niszczeniu. Umieszczono tu karczmę, koszary a później magazyny i taką rolę pełnił aż do lat dwudziestych obecnego stulecia, pomimo że stanowił najważniejszy zabytek renesansowy w Prusach. W roku 1922 usunięto z zamku magazyny i przeprowadzono niewielkie prace konserwatorskie, szczególnie zabezpieczono najcenniejszą część - bramę wjazdową. II wojna światowa szczęśliwie ocaliła resztki ruin zamku. W latach 1966-1990 w pełni odrestaurowano i przywrócono renesansowy wystrój zamku według orginalnych planów budowy z XVI wieku.

Obecnie w wyremontowanych salach mieści się Muzeum Piastów Śląskich a Zamek udostępniony jest zwiedzającym. Można zobaczyć tu zbiory rzeźby malarstwa śląskiego, medalierstwa i numizmatyki, pergaminów i starych woluminów. Warto obejrzeć dużą makietę Brzegu z wyobrażeniem miasta z XVII wieku. Zamek nie pozostaje martwym pomnikiem historii, włącza się w życie współczesne organizując uroczystości o charakterze państwowym i regionalnym. organizuje się tu koncerty, zebrania naukowe, sympozja, odczyty, przedstawienia muzyczne, teatralne, kabaretowe. W godzinach wieczornych krużganki są pięknie iluminowane światłem.

Po 450 latach zamek nadal świeci swoim blaskiem będąc niezaprzeczalnym pomnikiem związków Śląska z Rzeczpospolitą. Dla Brzegu jest bezcennym klejnotem ozdabiającym i rozsławiającym miasto a dla mieszkańców - wielką dumą.

 


 

Muzeum czynne dla zwiedzających:

Wtorek – niedziela: 10.00 – 17.00
Ostatnie wejście o godz. 16.00, (ostatnie wejście z przewodnikiem muzealnym o godz. 14.00)
Kasa biletowa Muzeum czynna od godz. 10.00 do godz.16.00

Odwiedź stronę domową - www.zamek.brzeg.pl

 

 

 

 

ratuszRatusz brzeski, to druga obok zamku perła śląskiego renesansu. Wybudowany w latach 1570 - 1577 przez włoskich architektów Jakuba Parra i Bernarda Niurona, sprowadzonych przez księcia Jerzego II

Nadanie praw miejskich Brzegowi w 1248 roku spowodowało szereg zmian ustrojowych - określono funkcjonujący do dziś szkielet urbanizacyjny miasta, wytyczono jego granice, wzniesiono umocnienia, zmieniono ustrój prawny. Spowodowało to wyodrębnienie się władz miasta - początkowo wójta i ławników a następnie Rady Miasta z ratmistrzem (później burmistrzem). Wymagało to wybudowania w mieście domu rajców. Wybrano centralny plac miasta - rynek.

Pierwsze pisemne informacje o ratuszu w tym miejscu pochodzą z 1358 roku z czasów księcia Ludwika I. Wybudowano wówczas budynek , który mieścił piwnicę (do wyszynku piwa świdnickiego, dlatego przez stulecia nazywaną - piwnicą świdnicką - obecnie mieści się tu restauracja Ratuszowa), sukiennice - do handlu suknem, sale obrad rajców miejskich, wieżę. Fragmenty tej gotyckiej budowli zachowały się w części północnej (piwnice). Zachowała się również dolna część wieży. Decyzję o przebudowie ratusza podjęto w połowie XVI wieku, sprowadzono wówczas plany ratusza z Antwerpii. Jednak pożar w 1569 roku zdecydował o przyspieszeniu budowy nowego ratusza. Pomocy finansowej udzielił miastu książę Jerzy II. On też najprawdopodobniej namówił rajców miasta na projekt Bernarda Niurona - architekta zamku brzeskiego. O kierownictwo nad budową poproszono Jakuba Parra, który na ten czas przerwał prace w zamku w Warszawie.

Prace trwały 7 lat od 1570 - 1577 roku. Na rynku o wymiarach 160 x 80 metrów umieszczono bryłę budynku o kształcie podkowy z niewielkim dziedzińcem w środku. Frontową stroną jest ściana środkowa- zachodnia (zwrócona w kierunku zamku), która otrzymała ozdobną fasadę z loggi arkadowej ograniczonej po bokach ryzalitami zwieńczonymi hełmami wieżowymi. Dach zróżnicowano trzema szczytami nawiązującymi do większych szczytów bocznych części budowli. Nad całością góruje średniowieczna wieża, którą podwyższono i upiększono renesansowym hełmem. W ratuszu umieszczono : piwnicę świdnicką - (miejsce spotkań towarzyskich patrycjuszy miasta, wyszynku piwa i wina), nad nią izbę mieszczańską - (przeznaczoną do uroczystości i tańców), a na I piętrze - izbę posiedzeń Rady Miejskiej, którą w 1648 roku ozdobiono przepięknym stropem z drzewa modrzewiowego - nazwaną od tamtej pory Salą Stropową.

thumb ratusz07Znacznej przebudowy pomieszczeń dokonano w latach 1740 - 1750 . Wtedy też w 1746 roku urządzono Salę Rajców z unikalnym plafonem i malowanymi szafami. Przez 600 lat ratusz służył jako miejsce obrad władz miasta, miejsce uroczystości miejskich, urządzano tu zabawy taneczne, wesela. W piwnicy świdnickiej spotykali się towarzysko patrycjusze miasta. W sukiennicach ratusza i wokoło budynku skupiał się handel. W ratuszu też, zapadały wyroki sądowe, które najczęściej wykonywano przed budynkiem ratusza - przy pręgierzu . Wyroki śmierci dla szlachty i zamożnych mieszczan wykonywano nawet w budynku ratusza.

W latach po II wojnie światowej państwo totalitarne nie umiało znaleźć funkcji dla ratusza, dlatego też ustawicznie prowadzono prace konserwatorskie. Od 1988 roku oddany do użytku a po ukonstytuowaniu się samorządów miejskich ponownie powrócił w ręce rajców miasta.

Obecnie w ratuszu mieści się Rada Miasta , sale obrad, Urząd Stanu Cywilnego, Galeria miejska, w piwnicy świdnickiej mieści się restauracja "Ratuszowa". Ratusz często służy miejscem dla organizowanych w Brzegu uroczystości : wizyt ważnych urzędników państwowych, zjazdów, sympozjów naukowych, odczytów.

 

 

 


dscf1736Brama Odrzańska jest jedynym zachowanym fragmentem silnego systemu obronnego jaki posiadał Brzeg już w XIII wieku. Brama została wybudowana w 1595 roku przez Bernarda Niurona z polecenia księcia Joachima Fryderyka, i stanęła na placu przy moście przez Odrę wchodząc w skład murów obronnych. W fasadzie bramy znajduje się szeroki przejazd zwieńczony łukiem, nad którym umieszczono herb Brzegu. powyżej znajduje się attyka z dwoma dekoracjami heraldycznymi a nad nimi łaciński napis :

 

 

 

VERBUM DOMINI MANET IN AETHERNUM.
( słowo Pana pozostaje na wieki ).

Realizacja programu utworzenia miasta w 1248 roku zmieniła nie tylko ustrój ówczesnych mieszkańców, lecz także nakreśliła kształt urbanizacyjny - określiła granice miasta , nakazując umocnić nowy zespół miejski systemem murów obronnych. Umocnienia drewniano - ziemne wymieniano na murowane i już w 1301 roku mamy pisemną wzmiankę o murach miasta wysokich na 8 metrów i grubych na 2 metry. Wystarczyły one na 250 lat, do czasów księcia Jerzego II . Książę będąc współtwórcą "złotego wieku" w Brzegu i fundatorem szeregu wspaniałych budowli w mieście ( zamek, ratusz, gimnazjum ) podjął decyzję o nowoczesnym wówczas umocnieniu Brzegu. Przed murami miasta wyrósł najnowocześniejszy, włoski system fortyfikacji z bastionami i fosami. Pozwolił on miastu na odparcie ciężkiego oblężenia przez wojska szwedzkie w dniach 29 czerwiec - 25 lipiec 1642 roku. Ciągłe ulepszenia i rozbudowa tego systemu spowodowały, że Brzeg stał się śląską twierdzą i wchodził w skład linii obronnej Kłodzko - Nysa - Brzeg - Wrocław - Głogów.

W roku 1807 z rozkazu Napoleona Bonapartego fortyfikacje i bastiony rozebrano. Na ich miejscu w ciągu całego XIX stulecia powstają urocze parki śródmiejskie : Park Centralny, Park Nad Fosą, Park Nadodrzański. Zgromadzonych jest tu wiele gatunków rzadkich okazów drzew i krzewów. Zachował się ogólny zarys bastionów i fos, które tworzą malownicze zakątki parków. Bramę Odrzańską w 1897 roku przeniesiono z pierwotnego miejsca o 200 metrów do Parku Nadodrzańskiego wbudowując w nasyp bastionu. Spowodowane to było budową nowego żelaznego mostu na Odrze.

  

 

 

thumb gimnazjum01GYMNASIUM ILLUSTRAE BREGENSIS powstało w latach 1564 - 1569 w okresie "złotego wieku" z woli fundatora - księcia Jerzego-II.

Pod względem architektonicznym jest to budowla utrzymana w stylu renesansowym oparta na planie wydłużonego prostokąta z niewielką wieżą przy jednym boku. Budynek jest trzykondygnacyjny, przykryty dwuspadowym dachem. Od strony placu zamkowego ozdobiony 9 szczytami w części dachowej a w przeszłości fasada pomalowana była alegorycznymi malowidłami przedstawiającymi Apollina i 9 muz. Od strony dziedzińca budynek posiadał trzy kondygnacje arkadowych krużganków (podobnie jak zamek). Na parterze mieszkali rektor i profesorowie. Na pierwszym piętrze znajdowały się sale wykładowe, biblioteka, specjalna sala teatralna, aula z malowidłami. Na najwyższej kondygnacji były sypialnie uczniów.

 

Epoka Odrodzenia przyniosła ze sobą rozwój oświaty i kultury. O ile kultura szerzyła się na dworach, to oświata rozwijała się samoistnie. Powstawały "nielegalne" szkoły w mieście, uczono dzieci w prywatnych domach, najczęściej na niskim poziomie. Rozwiązanie się kolegiaty św. Jadwigi w 1534 roku pogorszyło tylko stan szkolnictwa w Brzegu. Funkcjonowała tylko jedna szkoła miejska zatrudniająca tylko dwóch nauczycieli. W 1547 roku zwiększono liczbę nauczycieli do trzech. W 1559 roku chętnych do nauki w szkole było już tylu, że powstała potrzeba zatrudnienia 6-ciu nauczycieli. Wówczas książę Jerzy II zdecydował o projekcie budowy gimnazjum, który Rada Miasta zaakceptowała i w połowie sfinansowała. Gimnazjum było finansowane z kilku źródeł. Po pierwsze - Jerzy II przekazał dobra kolegiaty św. Jadwigi (ufundowanej jeszcze przez Ludwika I w 1369 roku). Po drugie - częściowe uposażenie płaciło miasto, ponieważ gimnazjum przejęło szkołę miejską. Po trzecie - uczniowie wpłacali opłaty za naukę - czesne. Po czwarte - szkoła zawsze mogła liczyć na protekcję księcia.

 

Otwarcie szkoły miało miejsce 10.sierpnia 1569 roku. Miało ono bardzo uroczysty charakter z mszą poranną, biciem w dzwony, z pochodem władz , duchowieństwa, nauczycieli szkoły, uczniów i bogatych patrycjuszy , przez miasto - przez rynek do zamku, gdzie oczekiwał książę z całym dworem. Następnie udano się do budynku gimnazjum, gdzie wygłoszono przemówienia powitalne. Na koniec odśpiewano Te Deum i zakończono uroczystości na wystawnej kolacji w zamku u księcia. Podobne uroczystości organizowano później co roku w celu upamiętnienia rocznicy otwarcia szkoły. Święto to nazwano Laurentianum - od dnia 10 sierpnia (dzień św. Wawrzyńca - notabene była to rocznica urodzin żony księcia). Szczególnie uroczyście obchodzono 50 i 100 rocznicę powstania szkoły - uroczystości trwały wówczas ponad tydzień. Innym świętem szkolnym było Georgianum - dla uczczenia pamięci założyciela szkoły Jerzego II. Organizowane w pierwszych dniach maja miały podobny przebieg - rano msza św. Od 8 - 12 godz. pochód z orkiestrą przez miasto, rynek do zamku. W pochodzie brali udział nauczyciele, uczniowie stanu szlacheckiego i miejskiego poprzebierani za reprezentantów różnych zawodów. Cała parada miała bardzo huczny i kolorowy charakter. Wygłaszano uroczyste przemówienia i po południu wystawiano sztukę teatralną. Wieczorem nauczyciele zapraszali elity dworskie i miejskie na wielką ucztę. Corocznie w styczniu organizowano jeszcze inne święto szkoły - Panegyris Natalitia - popisy krasomówcze uczniów szkoły na tematy religijne.

Szkoła przez dwieście lat uznawana była za najlepszą szkołę na Śląsku. Wiele protestanckich rodzin z Rzeczypospolitej przysyłało tu swoich synów po naukę. Uczono tu przedmiotów humanistycznych - łaciny, greki, filozofii, dialektyki, retoryki, arytmetyki, muzyki i prawa. Najlepsi uczniowie potrafili tworzyć małe dziełka literackie w języku łacińskim.

Szkoła posiadała bardzo bogatą bibliotekę, bez której nie mogłaby osiągnąć takiego rozwoju. Jej zaczątek to zbiór książek Ludwika I - który przekazał je ufundowanej kolegiacie. Po jej rozwiązaniu księgozbiór trafił ponownie w ręce rodziny książęcej aby ostatecznie trafić do biblioteki gimnazjum. W roku 1675 księgozbiór liczył 2839 woluminów. Dzięki gimnazjum, w Brzegu powstaje w 1610 roku drukarnia miejska, która w latach 1653 - 1673 wydaje drukiem katechizm i ewangelicki śpiewnik - używany na całym Śląsku jeszcze w początkach XX wieku.

 

Szkoła zespoliła się z miastem i stała się jego nieodłącznym elementem. Brała udział w ważnych wydarzeniach miasta, wzbogacając uroczystości wystąpieniami teatralnymi oraz chórem. Również święta szkolne weszły na stałe do kalendarza uroczystości miejskich. W ciągu swojego istnienia przeżywała okresy świetności i upadków. W pierwszym roku akademickim nauczało 6-ciu nauczycieli a w szkole było 454 uczniów. Najlepsze lata uczelni przypadają na początek XVII wieku - w 1607 roku uczyło 10 nauczycieli 503 uczniów. Wojna trzydziestoletnia i wielka epidemia zdziesiątkowały ludność Śląska . Wlatach 1633-1637 szkoła była nawet zamknięta, a po otwarciu uczyło 5 nauczycieli - 119 uczniów. Podczas wielkiego bombardowania Brzegu w 1741 roku gimnazjum bardzo ucierpiało. Zniszczona szkoła została odbudowana dopiero 7 lat później i pomimo że była uznana za najlepszą szkołę średnią na Śląsku, to nigdy już nie odzyskała swojej świetności.

II Wojna Światowa zniszczyła kompletnie budynek i wyposażenie. Ruiny stały niezabezpieczone do lat 60-tych , kiedy to odbudowano budynek lecz nie zdołano przywrócić jego dawnego wyglądu w całości. Ogólny kształt budynku i zachowany bogaty portal oddaje tylko część wyobrażenia o tej wspaniałej budowli. Jej obecność jednak , razem z zamkiem i ratuszem oddaje doskonale obraz bogatego i pięknego miasta epoki renesansu. {jcomments off}

thumb k jadwigi02

Kościół św. Jadwigi zawdzięcza swoje powstanie największemu mecenasowi Brzegu doby średniowiecza - księciu Ludwikowi I. Zbudował on w roku 1360 kaplicę przyzamkową pod wezwaniem św. Jadwigi. Jednak już po 9-ciu latach rozpoczął przebudowę kaplicy w kościół przyzamkowy i oddał patronat nad nim kolegiacie (szkole), którą sam ufundował. Kościół spełnia nie tylko funkcje kościelne, Jest też miejscem kultu św. Jadwigi - patronki rodu Piastów i całego Śląska. Spełnia rolę dworskiej świątyni będąc miejscem książęcych uroczystości rodzinnych-ślubów, chrztów, intronizacji. Tutaj też składano zmarłych książąt i ich najbliższych. Książę Jerzy II przebudował kościół na mauzoleum dynastii. Spoczynek znalazło tu 43 członków Piastów linii brzesko - legnickiej , najdłużej żyjących potomków pierwszej dynastii panującej w Polsce. Kościół stał się największą nekropolią piastowską w Polsce.

Od 1534 roku protestancki, powraca po 143 latach w ręce katolików. Bombardowanie Brzegu w 1741 roku nie oszczędziło również tego kościoła. Wraz z zamkiem został mocno zniszczony.
Pozostawał w ruinie przez 42 lata, ponieważ nowy, przestronny kościół św. Krzyża nie stwarzał potrzeby uruchamiania małego kościółka w dodatku z nagrobkami protestanckich książąt. W 1783 roku jezuita Ksawery Boenisch podjął się odbudowy, lecz wrogo nastawiony do wszystkiego co protestanckie kazał usunąć książęce nagrobki, epitafia, malowidła i różne sprzęty liturgiczne. Budowniczowie bardzo "sumiennie" wykonali polecenia niszcząc dodatkowo kilka sarkofagów Piastów w krypcie. Zmieniono wówczas orientację prezbiterium ze wschodniej na zachodnią.

Do dzisiaj zachowały się w krypcie 22 sarkofagi piastowskie. Kilkanaście poddano konserwacji i przeniesiono do piwnic zamku, gdzie są eksponowane.