czwartek, 02 maja 2024

Historia

Sekcja Historia i Zabytki

 

Jan Chrystian był najstarszym synem Joachima Fryderyka. Urodzony w 1591 roku. Miał 11 lat kiedy umarł jego ojciec. Do czasu uzyskania dojrzałości (18 lat) władzę w księstwie sprawowała regencja z matką na czele w 1609 roku młody książę objął pełnię władzy, a w 1613 wraz z bratem Jerzym Rudolfem podzielił księstwo brzesko - legnickie między siebie Jan Chrystian pozostał w Brzegu.

talar chrystiana 1672Przypadło mu sprawować władzę w niezwykle trudnym okresie dziejowym. Na początek wieku XVII przypada zaostrzenie waśni w obozie protestanckim pomiędzy luteranami a kalwinami, walki o tron cesarski, nasilenie działań kontrreformacyjnych przez katolików, wojna trzydziestoletnia pomiędzy katolikami a protestantami.

Od 1618 roku Jan Chrystian sprawował urząd śląskiego starosty krajowego. W ciągu najbliższych trzech lat rozgrywały się walki o tron cesarski. Książę starał się tak manewrować aby nie narażać się katolikom, Habsburgom i utrzymać przywileje protestanckiego Śląska. W 1621 roku przeniósł się nawet do brandenburskiej Legnicy spodziewając się wyroku cesarza skazującego go na banicję. Teatr działań wojny trzydziestoletniej przeniósł się na Śląsk w roku 1626. Wtedy to przemaszerowały z Niemiec na Węgry wojska protestanckie i po drodze złupiły m.in. należące do księstwa brzeskiego Kluczbork i Byczynę wraz z okolicą. Już zimą 1626 roku cesarz wysłał na Śląsk swoje wojska, które Brzeg musiał zakwaterować i wyżywić. Kwaterowały one kilka miesięcy i opuściły Brzeg, a po dwóch latach ponownie powróciły. W 1632 roku pod Brzegiem stanęła wielka armia połączonych wojsk saskich i szwedzkich. Książę Jan Chrystian nie miał wyjścia, musiał skapitulować. Mieszkańcy Brzegu mocno odczuli pobyt wojska w mieście. Przymusowe roboty, obowiązkowe dostawy żywności, rabunki i niezliczone gwałty. W roku 1633 wojska cesarskie (katolickie ) opanowały prawie cały Śląsk. W 1635 roku elektor brandenburski zawarł pokój z cesarzem i pomimo gwarancji przywilejów dla książąt śląskich Jan Chrystian wyjechał z rodziną do Ostródy (Prusy Książęce) i tam już pozostał do śmierci w 1639 roku. Książę przytłoczony sytuacją zewnętrzną nie miał czasu, lub nie mógł zajmować się sprawami miasta. Niejednokrotnie w obliczu obcych wojsk pozostawiał mieszkańców miasta samym sobie. Wydawał również decyzje nieprzemyślane - w roku 1615 jako 24 latek pozwolił właścicielowi wsi Michałów na podniesienie jej do rangi miasta z wszystkimi przywilejami. Osada jednak nie zdołała się rozwinąć i zachowała statut wsi. W latach 1620 - 1624 kazał wybijać w mennicy oławskiej niepełnowartościową monetę co wywołało dewaluację oficjalnej monety, wzrost cen i ruinę wielu ludzi.

Jan Chrystian utrzymywał szerokie kontakty z protestantami w Rzeczpospolitej i Brandenburgii. Darzyli go szacunkiem tacy magnaci jak Krzysztof Radziwiłł czy Rafał Leszczyński.. Zresztą swojego najmłodszego syna - Chrystian wysłał na dwór księcia Krzysztofa Radziwiłła gdzie wychowywał się razem z jego synem Bogusławem (znanym z "Potopu" H. Sienkiewicza).

Jan Chrystian zmarł w Ostródzie w 1639 roku. Zwłoki sprowadzili do Brzegu jego synowie - Jerzy III, Ludwik III i Chrystian.

W roku 1586 umarł 63 - letni książę Jerzy II. Pozostawił żonę - księżną Barbarę oraz dwóch synów: 36-letniego Joachima Fryderyka oraz młodszego Jana Jerzego.
Księżna Barbara żyła w zamku brzeskim jeszcze 9 lat do 1595 roku. Do tego czasu bracia urzędowali w Oławie, mając duże kłopoty ze spłatą zadłużenia ojca. W 1592 roku umarł młodszy brat - Jan Jerzy. Ponieważ wygasła linia legnicka dynastii to Joachim Fryderyk w roku 1595 skupił w ręku księstwa : brzeskie, legnickie i wołoskie. Miał wówczas 45 lat.
W sprawach gospodarczych naśladował ojca ale był znacznie lepszym gospodarzem. Spłacił wszystkie długi ojca zaciągając nowe na innych, korzystniejszych warunkach. Kondycja finansowa księstwa była na tyle dobra, że książę dokupił nowe terytoria - w tym dwa miasta górnicze : Złoty Stok i Srebrną Górę. Dwa lata później w roku 1601 uzyskał od Cesarza pozwolenie na bicie własnej monety.

Joachim Fryderyk był łagodnego usposobienia, przyjazny miastu, bardzo pracowity. Wspierał młodzież uczącą się, fundował stypendia, dbał o Gimnazjum brzeskie. W latach 1596 - 1599 pełnił zaszczytną funkcję - śląskiego starosty krajowego. Za jego panowania nasiliło się rozbicie obozu protestantów na luteranów i kalwinów, ułatwiło to nacisk katolicyzmu- rozpoczęła się na śląsku kontrreformacja.
25.marca 1602 roku zmarł. Miał wtedy 52 lata. W chwili śmierci księcia, jego synowie byli jeszcze niepełnoletni - władzę w księstwie objęła regencja z księżną - wdową na czele. Księżna zmarła jednak wcześnie, bo już w 1605 roku. Starszy syn Joachima Fryderyka - Jan Chrystian staje się pełnoletni (18 lat), w 1609 roku i obejmuje władzę w księstwie, a po 4 latach w 1613 roku dorasta jego młodszy brat - Jerzy Rudolf i bracia dzielą księstwo brzesko - legnickie pomiędzy siebie. Jan Chrystian objął władzę w Brzegu.

 

 

 

Urodził się 18 lipca 1523 roku. Razem z bratem Fryderykiem III dorastał w czasach triumfu reformacji w księstwie co ukształtowało światopogląd religijny księcia. W roku 1545 na mocy układu politycznego ojca Fryderyka II z elektorem brandenburskim dochodzi do ślubu Jerzego II z córką elektora Barbarą. Książę Jerzy II ma wówczas 22 lata, jego oblubienica 18 lat. Ślub odbył się 15.II.1545 roku. Po dwóch latach umarł ojciec - Fryderyk II i księstwo podzielono losowaniem między braci. Brzeg przypadł Jerzemu. Fryderyk III wskutek bezmyślnej polityki i niegospodarności traci Legnicę, a król nadał ją Jerzemu II.

 

jerzy i barbara

 

Stojąc u progu władzy 24 letni książę już wówczas wykazywał siłę charakteru i światłość umysłu. Jeszcze za życia ojca podejmuje ważne decyzje przy budowie zamku. Jerzy II odnosi wielkie sukcesy gospodarcze. Rozwinął działalność gospodarczą na niespotykaną skalę, tworząc Brzeg ośrodkiem handlu o znaczeniu międzynarodowym. Dochody przynoszą nie tylko opłaty czynszowe i dziesięciny z tytułu posiadanego terytorium. Brzeg leżąc na szlaku handlowym od zawsze czerpał zyski z handlu drzewem, opłat celnych i tranzytowych zarówno drogą lądową jak i wodną. Książę umiejętnie wykorzystał położenie geograficzne. Olbrzymie dochody przynosiły międzynarodowe targi bydlęce odbywające się na jarmarku w dniu św. Jakuba (1 czerwiec), na błoniach na prawym brzegu Odry (pomiędzy Brzegiem a Pisarzowicami). Kupcy z Czech, Niemiec, Flandrii kupowali woły spędzone z Polski. Obroty szacuje się na około 15000 - 18000 sztuk bydła rocznie. Ma to nawet odbicie w jednym z sentymentalnych poematów Jana Kochanowskiego:

 

"Nie masz dziś w Polszcze Jedno kupce a rataje ,
To njwiątsze misterstwo, Kto do Brzegu z woły,
A do Gdańska wie drogę z żytem a z popioły."

 

Równocześnie książę Jerzy II odnosił sukcesy w sprawach politycznych. Dostojna książęca postawa, wymowa pełna powagi, nienaganne dworskie maniery, bystrość umysłu i znajomość języków zjednały księciu wielu przyjaciół do których zaliczał się również król Polski Stanisław August.

Król Czech - zwierzchnik lenny nieraz mianował Jerzego II swoim przedstawicielem. Książę gościł w Brzegu na zamku oraz towarzyszył w podróży na tron Polski - Henrykowi Walezemu późniejszemu królowi Francji. Załatwił ugodowo sporne sprawy między Koroną Polską a Śląskiem. Sprzyjał interesom Polski, miał w niej wielu przyjaciół z którymi korespondował w języku polskim.

Był książę ostatnią instancją w sprawach religijnych, występując w roli arbitra pomiędzy katolikami a ewangelikami jak też pomiędzy samymi ewangelikami.

Jerzy II wydawał na cele reprezentacyjne duże sumy pieniędzy nie troszcząc się zbytnio o spłatę długów. Wychodził z założenia, że przywilejem książęcym jest prowadzić wystawny tryb życia. Pieniądze wydawał nie tylko na kosztowne podróże i przyjęcia. Podejmuje szereg inwestycji budowlanych w Brzegu. Szczególnym dziełem jest dokończenie przebudowy i rozbudowy Zamku we wspaniałą renesansową rezydencję, najpiękniejszą budowlę tego stylu na Śląsku. Jest inicjatorem i fundatorem piastowskiego Gimnazjum, szkoły o oddziaływaniu kulturowym wykraczającym poza granice Śląska. Przebudowuje kościół przyzamkowy Św.Jadwigi i  wystawia Mauzoleum Piastów Brzeskich. Po pożarze starego, gotyckiego ratusza w 1569r. namawia radę miasta i pomaga sfinansować budowę Ratusza stojącego do dziś w niezmienionej formie. Obawiając się najazdów tureckich Jerzy II umacnia miasto fortyfikacjami - tworząc Brzeg twierdzą. Pomogły one miastu oprzeć się najazdowi szwedzkiemu jeszcze 100 lat później! Obecnie jedyną pozostałością po tych umocnieniach jest Brama Odrzańska. W mieście powstaje wiele ozdobnych kamienic.

Księcia bardzo interesowały sprawy mieszkańców Brzegu. Stwierdzając nieporządek w mieście i niedobre zwyczaje, Jerzy II wydał szereg rozporządzeń wkraczając niemal w każdą dziedzinę życia brzeżan. Wydał m.in. ordynacje przeciwpożarową, piwowarską, weselną, strażniczą, katowską, kościelną, szkolną, pogrzebową dla murarzy, cieśli i wiele innych. Trzeba przyznać, że niejednokrotnie utrudniały one normalne funkcjonowanie mieszkańców.

Głównymi budowniczymi Zamku, Ratusza i Gimnazjum są  Jakub, Franciszek a później Jan Parrowie pochodzący z północnych Włoch. Pomaga im Bernard Niuron - główny budowniczy fortyfikacji w Brzegu i szwagier Jakuba Parra. Sukces budowy wspaniałego zamku brzeskiego sprawia, że Jan i Jakub Parrowie otrzymują później szereg propozycji m.in. pomagają przy budowie zamku królewskiego w Warszawie, budują zamek królewski w Uppsali w Szwecji oraz wznoszą słynny zamek Kalmar.

Jerzy II umarł 7 maja 1586 roku. w wieku 63 lat. Jego żona Barbara żyła jeszcze 9 lat w zamku brzeskim. Władzę sprawowali synowie rezydujący za życia matki w Oławie. W 1592 roku zmarł młodszy syn Jan Jerzy w związku z czym po śmierci matki Barbary w 1595 roku władzę w księstwie brzesko - legnickim objął 45 - letni Joachim Fryderyk.
Książę Jerzy II uznany jest za najwybitniejszego władcę spośród wszystkich Piastów brzeskich. Cechowała go sprawiedliwość, gospodarność i mądrość. Jego światopogląd daleko wykraczał poza granice otaczającej go rzeczywistości. Spokojne czasy w których żył, pozwoliły mu na realizację wielu zamierzeń. Do dziś Brzeg szczyci się wspaniałościami, które właśnie ten książę pozostawił.

 

Fryderyk II to człowiek stateczny i gospodarny. Rezydując jeszcze w Legnicy sprawował prestiżowy urząd starosty krajowego. Zabiegami politycznymi w 1511r. uzyskał od króla Czech przywilej o wolnym dziedziczeniu swoimi posiadłościami. Tracił ważność dokument z 1331 roku dając królowi czeskiemu prawo pierwokupu w razie sprzedaży, lub prawo przejęcia księstwa brzeskiego w razie wygaśnięcia rodu. Dysponował dużymi sumami pieniędzy. Nie wydawał ich na wojny a chętnie udzielał pożyczek nawet królom a za zarobione pieniądze powiększał terytorium księstwa. Odkupił Kluczbork i Byczynę, trzymał w zastawie księstwo głogowskie, ziembickie, Trzebnicę i Wołczyn.

talar fryderyka II z 1541rZa jego panowania rozpowszechnia się Luteranizm. Książę początkowo niechętny tej nauce, później staje się gorącym jej wyznawcą i obrońcą. Już w 1525 roku zaczęto głosić ewangelię w kościele farnym św. Mikołaja i św. Jadwigi. Dziesięcinę i różne daniny Książę polecił oddawać kaznodziejom luterańskim. Ostateczną reformację przeprowadził w roku 1534 polecając stosować nowy ceremoniał chrztu, komunii oraz wprowadzając nowy katechizm. Nieliczni księża, którzy nie podporządkowali się reformie musieli opuścić księstwo. Książę stanął na czele komandorii joannitów (patronat nad kościołem św. Mikołaja) stając się tym samym zwierzchnikiem władz kościelnych co podnosiło powagę księcia. Jednocześnie protestancki książę musiał obawiać się represji ze strony katolickich zwierzchników - Habsburgów, dążących do zrównania książąt śląskich ze zwykłymi feudałami. Fryderyk II mając dokument z 1511r. o swobodnym dziedziczeniu dóbr, podpisał w 1537r. układ o wzajemnym dziedziczeniu z elektorem brandenburskim Joachimem II Hohenzollernem, oraz zawarł z nim układ w sprawie małżeństwa ich dzieci. Syn księcia Jerzy II ożenił się z córką elektora - Barbarą, a syn elektora Jan, Jerzy z córką księcia Zofią. Ślub odbył się w 1545 roku. Dokument o wzajemnym dziedziczeniu bezwzględnie wykorzystał po 200 latach król Pruski zajmując w 1741 roku cały Śląsk. Książę Fryderyk II utrzymywał przyjazne stosunki z królem Polski Zygmuntem Starym. Ożeniony był z jego siostrą Elżbietą bywał niejednokrotnie w Krakowie. Większą przyjaźnią darzył jednak Hohenzollernów. Z wielkim Mistrzem Zakonu Krzyżackiego Albrechtem pozostawał Fryderyk II w serdecznej przyjaźni. Historyczna decyzja sekularyzacji Prus zapadła podczas pobytu Albrechta u Fryderyka II w Brzegu. Występował po stronie krzyżackiej w rokowaniach z Polską. Obecny był w Krakowie w 1521 roku na Hołdzie Pruskim. Fryderyk II był inicjatorem przebudowy zamku w Brzegu w okazałą rezydencję książęcą. Inspiracją był niewątpliwie krakowski Wawel. Pierwsze prace rozpoczęto około roku 1530, a w latach 40 - tych po pożarze i zawaleniu się części zamku w 1540 roku prace nabierają rozmachu. Książę Fryderyk II umarł w roku 1547 mając 67 lat pozostawiając dwóch synów Fryderyka III i Jerzego II.

 

Od 1498 roku do 1505 bracia - Jerzy I i Fryderyk II sprawowali rządy wspólnie. W 1505 roku księstwo brzesko - legnickie podzielono i Brzeg przypadł ks. Jerzemu I.
W chwili objęcia władzy Jerzy I miał około 23 lata. Był młodzieńcem beztroskim, pogodnym lubiącym bankiety i życie ponad stan. Ulubioną rozrywką księcia były turnieje rycerskie, w których niejednokrotnie wygrywał wzbudzając zachwyt dam dworu. Pociągało to za sobą znaczne wydatki, przekraczające możliwości książęcej kasy. Książę zmuszony do spłaty długów sprzedał Kluczbork i Byczynę. Nie interesował się miastem i jego problemami jak chociażby rozbojami, wskutek czego mieszczanie brzescy razem z legnickimi wyprawili się na własną rękę na zbójeckie gniazdo - zamek Karpów koło Lądka - Zdroju i zburzyli tę warownię.

Jerzy I razem z bratem utrzymywał bliskie kontakty z dworami panującymi. Ogładę dworską otrzymał na dworach Czeskim i Węgierskim. W Krakowie gościł kilkakrotnie. Brał udział w uroczystościach zaślubin swego brata Fryderyka II z Elżbietą królewną polską córką Kazimierza Jagiellończyka, a siostrą Zygmunta Starego. Dwukrotnie brał udział w uroczystościach weselnych samego króla Zygmunta Starego. Jerzy I ożeniony był z wnuczką Kazimierza Jagiellończyka - Anną, córką Bogusława X księcia szczecińskiego, jednak umierając w 1521 roku nie miał dzieci. Księstwo brzeskie przeszło w ręce brata Fryderyka II.